رمضو الله الله رمضو/ شیعه و سنی در سیستان و بلوچستان در میهمانی خدا

به گزارش خبرنگار مهر، مردم شیعه و سنی سیستان و بلوچستان که در میزبانی از میهمان زبانزد خاص و عام هستند میزبانی از ماه مبارک رمضان را با آداب و رسوم خاصی به جای می آورند و  از لحظه لحظه آن به نحو شایسته ای استفاده می کنند.

یکی از شهروندان سیستانی در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: سالها پیش که رادیو و امکانات و تجهیزات کنونی وجود نداشت مردم روستاها و حتی شهرها در سحرگاهان با صدای سحر خوانان بیدار می شدند.

ُسحرخوانان ندای اذان سر می دهند/ برخیز که وقت سحر است

احمد آشتاب افزود: در هر روستا یک یا دو سحرخوان بستگی به وسعت و بزرگی روستا داشت، با سحرخوانی مردم را  از خواب شیرین برای عبادتی شیرین تر بیدار می کردند  و اعضای خانواده ما نیز با گرمی و لذت خاصی دور هم جمع می شدند و پس از خوردن سحری نماز صبح را به جماعت در منزل اقامه می کردیم.

وی بیان داشت: در بعضی روستاها نیز یک نفر با طبل در کوچه ها حرکت می کرد و فریاد می زد برخیز که وقت سحر است.

یکی دیگر از روستاییان زابل گفت: در آن زمان با صدای چاووشی خوانی و طبل زنی بیدار می شدیم و همه با شادی و لبخند دور سفره سحری جمع می شدیم.

رضا پودینه گفت: گاهی شب ها که ملا یا شخصی که هرشب مردم را بیدار می کرد سحری نمی خواند ممکن بود مردم که خسته از کار روزانه بودند خواب بمانند و روزه خود را بدون سحری بگیرند.

وی افزود: کمی بعدتر به دلیل آن که همه رادیو و تلویزیون نداشتند تعداد اندکی که رادیو داشتند صدای آن را بلند می کردند تا همه بیدار شوند.

اجرای سنت رمضونیکه در سیستان و بلوچستان

وی بیان داشت: یکی از سنت های قشنگ آن زمان این بود که مردم هنگام افطار کاسه ای از غذایی را که درست می کردند به در خانه افراد فقیر، همسایه ها و اقوام و آشنایان می بردند تا همه به نوعی با هم شریک باشند.

پودینه گفت: سنتی به نام رمضان خوانی یا رمضونیکه نیز در سیستان رواج داشت این سنت ابیاتی دارد که نشان از معرفت دینی مردم سیستان است و عمق نگاه مردم سیستان را به رمضان مشخص می کند  رمضو الله الله رمضو ( رمضان خداست، خدا رمضانه) رمضو آمده میمانش کنه گو و گوساله ره قربانش کنه ( رمضان آمده میهمانش کنید گاو و گوساله را قربانش کنید ) رمضو الله الله رمضو، رمضو الله خوشنوم خدا (رمضان نام خوش و ماه خوب خداست).

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زابل در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: تعدادی از جوانان نیازمند یا متمول به قصد کمک به مستمندان گروهی تشکیل می دهند و به در خانه های مردم رفته و با خواندن اشعاری که به رمضان خوانی مشهور است، برای نیازمندان کمک جمع آوری می کنند.

رواج رمضان خوانی در سیستان و بلوچستان

علیرضا خسروی افزود: یک نفر از میان جمع که به او جولی کش می گویند  کیسه ای به خود می بندد و کمکهای مردمی را در آن می ریزد.

وی گفت: این گروه از غروب سیزدهم تا نوزدهم ماه مبارک رمضان مقابل در خانه های روستاییان رفته و با رمضان خوانی یا رمضونیکه به جمع آوری کمکهای مردمی می پردازند.

وی بیان داشت: در پایان رمضان خوانی این گروه، صاحب خانه بنا به فراخور توانایی مالی خود، در کیسه که به آن جولی می گویند و فرد جولی کش آن را بر دوش دارد، مواد غذایی یا هر چیز دیگری می گذارد.

اگر صاحبخانه توان مالی برای کمک کردن نداشت به شوخی کاسه آبی به نشانه روشنایی روی گروه رمضان خوان می پاشد تا خداوند همواره روشنایی و شادی را به آنان هدیه کند.

مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زابل گفت: گروه رمضان خوان پس از پایان این آیین در محلی تجمع و کمک های اهدایی مردم را جمع بندی و چنانچه در میان خودشان مستمندی وجود داشت مقداری از آن را به او می دهند و بقیه را بین مستمندان و نیازمندان محله خودشان تقسیم می‌ کنند.

آیین سحرخوانی و رمضان خوانی از صدر اسلام نزد ساکنان سیستان مرسوم بوده است.

در آیین سحرخوانی منطقه سیستان بخصوص روستاها، یک یا دو نفر (بستگی به وسعت روستا دارد) از روستاییان معتمد پیش از آغاز سحر از خواب بیدار می شدند و با رفتن به پشت بام منازل خود با خواندن اشعار محلی و مذهبی مردم روستا را از فرا رسیدن وقت سحر با خبر می‌ کردند.

این افراد اشعار مذهبی از پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) و سروده‌ هایی از شاعران کشور از جمله خواجه عبدالله انصاری و باباطاهر عریان را با صدای بلند از روی پشت بام خانه می‌ خواندند.

تابش شعاع نور بر کاهگل نشانه سحر

در جوامعی که کوچکتر بود ملا کسانی را بیدار می کرد و چراغ دستی را به آنها می داد تا به در خانه مردم بروند و همه را بیدار کنند و در جوامع بزرگتر دهل می زدند و مردم را بیدار می کردند علاوه بر این ها دانش ستاره شناسی داشتند و با تعقیب ستاره پلم زمان افطار و سحر را مشخص می کردند علاوه بر همه این ها از تابش شعاع نور بر کاهگل هم می فهمیدند که سحر است یا خیر.

به عقیده سیستانی ها ماه رمضان، ماه کلیدی است ماهی که در آن شب قدر قرار دارد شبی که منزلت همه کائنات و هستی در آن به مشیت خداوند نوشته می شود و به ویژه قدر و جایگاه انسان در این هستی توسط خداوند در این ماه می آید.

از آیین های دیگر این ماه قرآن خوانی، افطاری دادن، دید و بازدید ها بزرگترها، به عیادت افراد مسن و بیماران رفتن است که هنوز هم ادامه دارد.

مردم سیستان و بلوچستان هنگام افطار با شنیدن اذان مغرب دست از کار می کشند و با حضور در مساجد و یا منازلشان پس از اقامه نماز با خرما و نان تافتون محلی روزه خود را می گشایند.

مساجد قبل از شروع ماه مبارک رمضان غبارروبی می شود و مردم مومن و خداجوی در این ماه مبارک بیشتر از سایر ماهها در مساجد حضور می یابند و سعی می کنند نمازهای یومیه را به صورت جماعت اقامه کنند.

اهالی هر محله پیش از اذان مغرب در حد توان و وسع خود مواد غذایی، خرما، چای، آش، شله زرد و غیره به  مسجد می برند و  پس از اقامه نماز مغرب به پذیرایی از روزه داران می پردازند.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زابل گفت: در حوزه سیستان بنابر دلایلی بسیاری از آیین ها رنگ و بوی خودشان را می گیرد چون در بحث آیین ها عوامل زیادی موثرند مثل بنیاد های دینی، میراث فرهنگی، پیشینه های تاریخی و فرهنگی و جغرافیایی بسیار تاثیر گذارند در سیستان به دلیل این پیشینه ها مشخص می شود قبل از اسلام هم دین مدار بوده اند یعنی عنصر دین جزء شاکله های اصلی هویت فرد و جامعه سیستانی بوده بنابراین ماه رمضان در سیستان ویژگی خاصی داشته است که سنت های مردمی برای ما ماندگار شده و برخی بر اثر گذشت زمان به فراموشی سپرده شده است.

خسروی افزود: چیزی که برای ما مانده این است که رمضان یک نسخه ثابت است که توسط شارع مقدس آمده و در تمام جوامع اسلامی مراسم خاص خود را دارد.

در هنگام آشپزی تا شعاع دود طباخی مردم را اطعام می کردند

نوع برخورد در سیستان متفاوت است یعنی در سیستان به نظر می آید نوعی بصیرت دینی و معرفت توحیدی در این منطقه باعث می شود که جایگاه ویژه ای برای رمضان دیده شود در تمام دنیای اسلام اعتقاد بر این است که ما همه مهمان این ضیافت خداوند هستیم در سیستان علاوه بر این باور چیز دیگری هم است که ریشه در بنیادهای دینی مردم دارد یعنی مردم اعتقاد دارند تمام این مجموعه قدسی و این ماه قدسی ماهی که برابر با خود خدا و نام خداست و این مجموعه قدسی مهمان ما است همه جا خداوند میزبان است و در اینجا ما میزبان این مجموعه قدسی هستیم و از آنجا که این مهمان بسیار ارزشمند است به پیشواز وی می رفتند و با سنت ستاره شناسی و گاه شماری به استقبال ماه رمضان می رفتند.

تمامی افراد خانواده از هر اجاقی که دود بلند می شد به شعاعی که دود می رفت موظف بودند که هر کس یک کاسه ای را ببرد بنابر این سنتی به نام آرک و برک یعنی آوردن و بردن است یعنی وقتی آشپزی می کردند تا شعاعی که دود است به خویشاوندان خود، پدر و مادر، همسایه ها و افراد فقیر و مسکین غذا  برسانند.

جایگاه غنی فرهنگ رمضان در سیستان و بلوچستان

عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه در مورد آیین های اهل سنت در ماه رمضان در منطقه بلوچستان گفت: ماه مبارک رمضان در بلوچستان دربر دارنده آداب و رسوم مختلفی بوده است به گونه های که می توان از مجموعه اعمال و مراسمی که مردم در کنار روزه داری انجام می دهند به عنوان فرهنگ رمضان یاد کرد.

عبدالودود سپاهی برخی آداب و رسوم این ماه در بلوچستان را شامل فرهنگ یاری گری و کمک به همنوعان که در میان مردم وجود داشت و در این ماه بیشتر می شد و این مسئله ارتباط نزدیکی با فلسفه روزه داری دارد زیرا یکی از جنبه های فلسفه روزه داری درک فقیران و مسکینان جامعه است بنابراین مردم منطقه از هر نوع کمکی که از دستشان بر می آمد دریغ نمی کردند و کمک های این ماه محدود به مواد غذایی نبود.

رضایت خداوند در روز 27 ماه رمضان در کمک به مستمندان است

وی افزود: مسئله دیگر درست کردن غذاهای مخصوص و مناسب برای این ماه بوده است که این تنوع غذایی به ویژه برای روز 27 رمضان که سفره آن را بسیار متنوع و رنگین می چیدند و اعتقاد داشتند هر چه سفره این روزه متنوع تر باشد و کمک بیشتر به فقرا کنند بیشتر می توانند رضایت خداوند را به دست آورند.

وی بیان داشت: مطلب دیگر درباره این ماه مبارک در منطقه روش های تعیین دقیق اوقات سحر با توجه به ثابت نبودن وقت ماه های قمری نسبت به سال های شمسی است.

سپاهی گفت: به منظور مشخص کردن وقت سحر و افطار افرادی که در زمینه علم نجوم مهارت کافی داشتند با توجه به موقعیت ستارگان وقت سحر را تعیین می کردند و افرادی در محلات مختلف مسئولیت بیدار کردن مردم را داشتند.

وی افزود: این مهم به دو روش انجام می شد: روش اول استفاده از طبل و خواندن اشعاری عمدتا مذهبی و روش دیگر که در میان مردم معروف به صلات کشیدن بود که به معنی فراخوانی است که در این شیوه فردی که صدای خوشی داشت با خواندن اشعار مربوط به ماه رمضان از مردم می خواست که برای خوردن سحری بیدار شوند و در ادامه اشعاری که در مدح رسول اکرم (ص) بود می خواند این اشعار عمدتا بر بالای پشت بام مساجد یا معبره یا مناره مساجد و در جایی که نسبت به مناطق اطراف اشراف داشت خوانده می شدند.

وی اظهار داشت: این ماه با توجه به اهمیت و ضرورت پوشیدن لباس نو در روز عید فطر ماه فعالیت برای خیاطان به ویژه تلاش زنان بلوچ برای آماده کردن لباس های خود است که با سوزن دوزی تزیین می شد و در واقع زنان این منطقه در کنار عبادت بخشی از وقت خود را به هنر و کار طاقت فرسای سوزن دوزی اختصاص می دهند.

آشپزی متنوع ماه رمضان و غذاهایی که به عنوان خوراک ویژه این ماه توسط خانم های بلوچ آماده می شود از دیگر فعالیت های آنان است.

وی بیان داشت: مردم این منطقه بخصوص مردان خانواده در ایام ماه رمضان در حد توان و وسع خود بهترین مواد غذایی  را برای روزه گرفتن اعضای خانواده تهیه می کنند و زنان نیز نهایت هنر آشپزی را بکار می گیرند تا با تهیه غذاهای لذیذ در ثواب افطاری و سحری اعضای خانواده شریک شوند.

برگزاری کلاس های روخوانی و تفسیر قرآن مجید با حضور روحانیان شیعه و سنی و خواندن نماز تروایح توسط اهل سنت در مساجد از دیگر ویژگی های ماه مبارک رمضان در این استان است.

شب زنده ‌داری مسلمانان این منطقه در ماه مبارک رمضان پر رونق‌ تر از گذشته است و افراد تا سحر بیدار می ‌مانند.

خواندن نماز مستحب تراویح به جماعت پس از نماز مغرب و عشا یکی از آیین های اهل سنت در ماه مبارک رمضان در خطه سیستان و بلوچستان به شمار می رود.

اقامه نماز قیام نیز از بیستم ماه رمضان توسط مسلمانان اهل سنت که از ساعت 12 شب آغاز و پیش از سحر به پایان می‌ رسد از دیگر مناجات های مردم این دیار است.

مردم در پایان ماه بر بلندیها ماه شوال را جستجو می کنند

در نماز قیام هر شب نمازگزار باید سه جزء قرآن را در نماز تلاوت کند یا به امام جماعت که تلاوت می‌ کند گوش فرا دهد.

در پایان ماه رمضان مردم سیستان و بلوچستان به بلندی های اطراف می‌ روند و هلال ماه شوال را جست و جو می‌ کنند.

در روز عید فطر مردم این دیار علاوه بر شرکت در نماز عید در عیدگاه ها و پرداخت فطریه، به دید و بازدید یکدیگر می‌ روند.